صدای خدا قوت و هلهله دوستداران این ورزش کهن کردهای خراسان شمالی امسال باز هم به آسمان برخاست و تشویق های مردم  با صدای ساز، دهل و قوشمه و در کنار آن رقابت چوخه کاران در گود چشمه زینل خان هیجان مضاعفی است که گویا به شهر آدرنالین و هیجان تزریق می کند.

امسال کشتی با چوخه ۲ روز زودتر آغاز شد تا پیش از آغاز ماه مبارک رمضان پهلوانان معرفی شوند.

تا پیش از شیوع کرونا، گود زینل‌خان اسفراین هرساله در  روز ۱۳ و ۱۴  فروردین میزبان ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان و تماشاگرانی از سراسر کشور بود که با اشتیاق می‌آمدند تا ورزش سنتی مردمان خراسان شمالی و اسفراین را نظاره‌گر باشند.

رویدادی منحصر به فرد

این رویداد که در نوع خود کم‌نظیر است همراه با جشن های نوروزی بود که با فرارسیدن فصل بهار و نوروز آداب‌ورسوم همراه با آن در مناطق مختلف ایران آغاز می‌شود و در واقع آیین کشتی با چوخه مفاهیمی والاتر از زورمندی و به خاک افکندن حریفان دارد و آن معنویت ویژه در این ورزش است که برخاسته از فرهنگ این منطقه است و دارا بودن ادبیات و موسیقی ویژه که در این منطقه متداول است، وجود مطابقت فرهنگی با ارزش‌های انسانی جامعه، شکل ورزشی و نحوه اجرای آن ‌که برای ورزشکار و برای بیننده ایجاد هیجان و سرگرمی می‌کند، از جمله ابعاد فرهنگی و اجتماعی این آیین است.

این ورزش سنتی از نظر زیبایی، حرکات و استفاده از فنون فوق‌العاده و منحصر به فرد است و  ایجاد روحیه پهلوانی و جوانمردی از اهداف برگزاری آیین کشتی با چوخه است.

کشتی باچوخه در تمامی نقاط خراسان شمالی انجام می‌شود، چوخه یا چوخا در لغت به معنی جلیقه‌ای است که چوپانان محلی به تن می‌کردند، جنس آن از پشم حیوانات اهلی (گوسفند) است و به دلیل خاصیت پشم، لباسی ضخیم درست می‌شود. در فرهنگ دهخدا معنی چوخه (چوخا) به معنی جامه پشمین است و در فرهنگ‌نامه معین به معنی جامه پشمین خشن که چوپانان می‌پوشند آمده است. علت نام‌گذاری کُشتی با چوخه استفاده کشتی‌گیران از این لباس هنگام کشتی گرفتن است.

در این مورد کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی می گوید: با شروع بهار، رقابت های کشتی‌ با چوخه در منطقه آغاز می‌شود و کشتی‌گیران در سیزده روز نوروز با یکدیگر به رقابت بر می‌خزند و برترین ها و در واقع پهلوان میدان در روز چهاردهم فرودین ماه هر سال معرفی می شود.

علی حسین پناه می افزاید: در این آیین کشتی‌گیران با چوخه‌هایی که بر تن دارند و شالی که به کمر خود می‌بندند و شلواری که تا بالای زانو بالا زده‌اند وارد میدان می‌شوند و با ورود به میدان، بوسه بر خاک گود می زنند و به با ادای احترام به تماشا گران،  راز و نیاز با خدای رضوان و اجازه از پیشکسوتان مبارزه خود را آغاز می‌کنند.

روحیه پهلوانی

وی با بیان این که چوخه‌گیران در هر یک از اوزان، یک‌به‌یک با یکدیگر کشتی می‌گیرند، می گوید: رقابت ها ادامه می یابد تا این که دو نفر به دور پایانی و یا به‌اصطلاح فینال برسند و در دور پایانی هرکدام از کشتی‌گیران با چوخه که در وزن مخصوص خود کشتی می‌گیرد اگر حریف را دو بار بر زمین بزند برنده و نفر اول می‌شود.

وی با بیان این که تا نیم قرن قبل در این کشتی وزن مطرح نبود می افزاید: در کشتی پهلوانی وزن آزاد است و در این قسمت دیگر کشتی‌گیران حالت یک حذفی یا دو حذفی بالا نمی‌آیند بلکه هر کشتی‌گیر با گفتن کلمه قند، حریف برای خود می‌طلبد و بعد از حاضر شدن حریف هر دو با یکدیگر مبارزه می‌کنند و این کار تا زمانی ادامه می‌یابد که کشتی‌گیر چوخه کار حریفی برای مبارزه نداشته باشد و پهلوان چوخه کار پس از پیروزی بر حریفان و برنده شدن، بازوبند پهلوانی را از سوی بزرگان و یا پهلوانان پیشکسوت دریافت می‌کند.

حسین پناه به این موضوع نیز اشاره می کند که در کشتی با چوخه از فنون بومی استفاده می‌شود و می‌گوید: از معروف‌ترین فنون می‌توان به لنگ کردی (قول پیچ) اشاره کرد.

وی خاطر نشان می کند: داوری کشتی با چوخه در گذشته از سوی پیشکسوتان و کدخدایان انجام می‌شد و در حال حاضر هم از پهلوانان و کشتی‌گیران قهرمان و پیشکسوت استفاده می‌شود و جوایز کشتی با چوخه در هر منطقه ممکن است مجزا و متفاوت باشد مثلاً قالی یا قالیچه، سکه طلا، قند، یک یا چند رأس حیوانات محلی (گوسفند، بز) جایزه داده شود ولی دادن یک رأس قوچ به نفرات برتر متداول است و در آیین با چوخه اسفراین هم معمولاً یک یا چند رأس گوسفند به‌عنوان جایزه به نفر اول و پهلوان داده می‌شود.

این کارشناس میراث فرهنگی می افزاید:حفظ آیین هایی مانند کشتی با چوخه از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا این آئین هم مانند دیگر آیین های خطه خراسان شمالی وابستگی شدیدی با فرهنگ منطقه دارد و در این آئین به جوانان، دلاوری و شجاعت درس داده می شود.

وی به یکی ازمخاطرات این آیین نیز اشاره می کند و می گوید: اگر چه این آیین با استقبال چشمگیر مردم همراه است اما  بیشترین خطر آن مطرح شدن فقط جنبه زور آزمائی و به نوعی برابر شدن این آئین با مسابقات معمولی است که با این اتفاق بدنه این آئین به خطر می افتد.

قدمتی به بلندای تاریخ

یک کارشناس دیگر میراث فرهنگی نیز در مورد قدمت  برگزاری این آیین می گوید:   سنت برگزاری کشتی با چوخه، هر چند قدمتی به بلندای تاریخ زندگی اجتماعی در دیار خراسان دارد اما مورخان و کارشناسان این رشته برای آن داستان های متفاوتی را یادآور می شوند برخی آن را رسمی دیرین در خراسان می دانند و شمار دیگر از کارشناسان این رشته تاریخ آن را به کوچ کردهای کرمانج به خراسان و دفاع از مرزها نسبت می دهند.

سمیرا براداران می گوید: از دیگر سو می توان گفت کشتی با چوخه ترکیبی از کشتی اصیل ایرانی با سبک زندگی مردمان شمال خراسان به شمار می رود که عمدتا بر محور نمودهای زندگی عشایری در جریان است.
وی می گوید: نگاهی به البسه، موسیقی و جوایز این مسابقات نشان از آن دارد که لباس چوخه کاران از پشمین بافته شده که پوشاک قدیمی کردهای خراسان ‌می باشد و در ظاهر آن تغییرات جزیی صورت گرفته است و  همچنین در زمان اعلام پیروزی یک چوخه کار در میدان نوازنده با ساز و دهل پیروزی را اعلام می کند که موسیقی محلی و نوایی شاد برای جشن ها به شمار می رود.

وی خاطرنشان می کند: در پایان مسابقات نیز به چوخه کاران هدایایی اهدا خواهد شد که برگرفته از سبک زندگی بخش های شمالی خراسان بزرگ است مانند اهدای قند، شتر، قوچ، قالی و گوسفند به چوخه کاران برتر نشان می دهد که با وجود تغییرات فراوان سبک زندگی، این رشته ورزشی هنوز از خاستگاه خود دور نشده است

وی می افزاید: استفاده از نمادهای زندگی پیشینیان در مسابقات نه تنها موجب کاهش محبوبیت چوخه نشده است بلکه شور و هیجان نهفته در این ورزش محلی اکنون از جغرافیای استان خراسان شمالی و شمال خراسان خارج و به سراسر کشور تسری یافته است به طوری که در روز پایانی مسابقات کشتی با چوخه در اسفراین دیده شده است که بیش از ۲۰۰ چوخه کار از ده ها استان کشور حضور دارند.

وی می افزاید: گاه نزدیک به ده ها هزار نفر در گود زینل خان جمع می شوند که این تعدا بازدید کننده و تماشاچی نشان از شوری خودجوش دارد که در همه مسابقات ورزشی دیده نمی شود.

براتی می فزاید: با تبدیل شدن مسابقات کشتی با چوخه به یک سنت همیشگی الگوی مناسبی برای منطقه ای کردن بسیاری از بازی های بومی محلی به وجود آمده است بازی هایی که این روزها در غبار مدرنیته فرو رفته و آثار آنان در جامعه در حال ناپدید شدن هستند و این در حالی است که گر الگوی کشتی با چوخه در مناطق مختلف کشور فراگیر شود و بازی های بومی مناطق مختلف احیا شوند نه تنها نشاط اجتماعی در جامعه تزریق خواهد شد بلکه سیزده روز تعطیلی سال نو ایرانی دیگر برای شهروندان یکنواختی ندارد بلکه تماشای هیجان بازی های بومی و محلی موجب آشنایی نسل های مخلتف با این بازی ها خواهد شد.

به گزارش ایرنا امروز رقابت های ملی کشتی با چوخه اسفراین با حضور نام آوران این رشته در پنج وزن ۶۶، ۷۴، ۸۴، ۹۴ و بالای ۹۴ کیلوگرم در حضور هزاران نفر تماشاگر برگزار می شود که تا ساعت ۱۶ امروز ادامه دارد.

مسابقات ملی کشتی با چوخه ۱۴ فروردین شهرستان اسفراین که بزرگترین رویداد تک مکانی و تک زمانی گردشکری ورزشی است، هر ساله با حضور پهلوانان و نام آوران این رشته ورزشی از سراسر کشور از اقصی نقاط کشور در گود چشمه زینل خان اسفراین برگزار می شد.

این مسابقات پس از ۲ سال وقفه به دلیل شیوع کرونا با رعایت شیوه نامه های بهداشتی امسال زودتر از سال های گذشته به دلیل تقارن با ماه رمضان برگزار می شود.

اسفراین مهد کشتی با چوخه در خراسان شمالی است و پهلوانان نامی از این خطه در مسابقات ملی و بین المللی صاحب عنوان شده اند.

نمایشگاه صنایع دستی، بر پایی سیاه چادر عشایری و اجرای برنامه نوروزگاه در حاشیه برگزاری مسابقات ملی کستی باچوخه در اسفراین  از جمله برنامه های جانبی  برای گردشگران و مسافران این رویداد ورزشی است که در جوار گود چشمه زینل خان برگزار می شود.

به برگزیدگان هر وزن این دوره از مسابقات یک گلیم نفیس اهدا می شود.

شهرستان ۱۲۰هزار نفری اسفراین در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی بجنورد قرار دارد.

کشتی سنتی باچوخه خراسان شمالی، به‌عنوان میراثی معنوی به شماره ۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، آیینی که برگزاری آن هرساله در ۱۴ فروردین، ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان از سراسر کشور را به گود زینل‌خان اسفراین می‌کشاند.